Wilk szary
Canis lupus[1]
Linnaeus, 1758[2]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	psokształtne
Rodzina	psowate
Rodzaj	wilk
Gatunek	wilk szary
Synonimy
Canis lycaon Schreber, 1775[3] Canis Lupus-Griseus Sabine, 1823[4] Canis Lupus-Albus Sabine, 1823[5] Canis nubilus Say, in Long, 1823[6] Canis pallipes Sykes, 1831[6] Canis hodophilax Temminck, 1839[6] Canis variabilis Wied-Neuwied, 1841[6] Lupus orientalis Wagner, 1841[6] Lupus laniger Hodgson, 1847[6] Canis chanco Gray, 1863[6] Canis niger Sclater, 1874[6] Canis pambasileus Elliot, 1905[6] Lupus filchneri Matschie, 1908[6] Lupus karanorensis Matschie, 1908[6] Lupus tschiliensis Matschie, 1908[6] Lupus altaicus Noak,?1911[6] Canis tandrarum Miller, 1912[6]
Podgatunki
zobacz opis w tekście
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[7]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Podgatunki żyjące w Eurazji i Afryce:      wilk syberyjski      wilk rosyjski      wilk eurazjatycki      wilk kaspijski      wilk italijski      wilk południowoazjatycki      wilk egipski      wilk arabski Podgatunki amerykańskie:      wilk polarny      wilk kanadyjski      wilk leśny      wilk wschodni      wilk meksykański
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Wilk szary^[8], wilk^[9][a] (Canis lupus) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych (Canidae), zamieszkującego lasy, równiny, tereny bagienne oraz góry Eurazji i Ameryki Północnej. Gatunek o skłonnościach terytorialnych. Zwykle terytorium zajmowane przez watahę to 100–300 km²^[10], ale wielkość ta zależy od dostępności pokarmu i terenu. Może występować współużytkowanie części terenu przez dwie konkurujące watahy^[11]. Wilk jest w stanie w dobę pokonać dystans kilkudziesięciu kilometrów. W poszukiwaniu partnerki samiec potrafi w ciągu 2 tygodni przebyć ponad 600 km^[12].

Stada wilków liczą do 20 osobników, zwykle jednak są znacznie mniej liczne, będąc grupą rodzinną składającą się z pary rodzicielskiej, młodych i ewentualnie części wilków z poprzedniego miotu. Watahy mają ściśle określoną hierarchięwewnętrzną. Wilki mają rozwinięty system komunikowania się przy pomocy mowy ciała, odgłosów oraz przy użyciu substancji chemicznych – feromonów i własnych odchodów (znakowanie).

Żywią się głównie średniej i dużej wielkości ssakami kopytnymi (jelenie, dziki, sarny), nie gardząc mniejszymi zwierzętami czy padliną, a jeśli stado jest duże, wspólnie polują także na większe ssaki lub ich stada. W sprzyjających warunkach chętnie zjadają ryby^[13]. Przy braku pożywienia, lub w okresie wychowywania młodych, zdarza im się atakować zwierzęta hodowlane.

Dawniej wilki były szeroko rozprzestrzenione, lecz ekspansja człowieka wpłynęła na znaczne ograniczenie ich populacji. Obecnie w większości państw objęto je ochroną gatunkową. Podejmuje się próby reintrodukcji tego gatunku, na najszerszą skalę w USA, ale także w Europie.

Wilk od początku był i jest nadal obecny w ludzkiej kulturze. Na ogół w kontekście negatywnym, jako drapieżca, zabójca lub wcielone zło, wzbudzające powszechny lęk. W średniowieczu doprowadzono do wytępienia wilka w: Danii, Wielkiej Brytanii, Holandii oraz w Skandynawii^[14]. Z drugiej strony, podziwiana jest wilcza niezależność, siła i wytrwałość. Ostatnio, na skutek wzrostu świadomości ekologicznej, postrzeganie wilka ulega stopniowej poprawie. Miejsce strachu zaczyna zajmować zrozumienie jego roli w ekosystemie.

Występowanie i środowisko[edytuj | edytuj kod]

Wilk szary zamieszkuje Azję oraz północne tereny Europy i Ameryki Północnej.

Najwięcej wilków żyje w Kanadzie (50 tys.), w Rosji (30 tys.) i na terenie Alaski (5–7 tys.)^{[potrzebny przypis]}. W Europienajwięcej wilków występuje w Rumunii (ok. 2,3–2,7 tys.) i Hiszpanii (ok. 2 tys.)^[15]. Spotykane są też one m.in. na Półwyspie Skandynawskim, Ukrainie, Słowacji i we Włoszech.

W Europie kontynentalnej według danych z lat 2010–2012 (z wyłączeniem Rosji, Białorusi i Ukrainy) żyło 12 tys. osobników^[15]. Stałą obecność stwierdzono w 28 krajach, areał stałego zasięgu wynosił 798 300 km²^[15]. Dla okresu 1950–1970 szacuje się areał zasięgu na 375 100 km²^[15].

W Polsce najwięcej wilków żyje w województwach: podkarpackim, małopolskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim; w niewielkiej, acz rosnącej liczbie występują też na terenie województw: pomorskiego, kujawsko-pomorskiego, zachodniopomorskiego, lubuskiego, świętokrzyskiego, lubelskiego, mazowieckiego^[16]. Praktycznie nie spotyka się ich w województwach: łódzkim, opolskim, śląskim i dolnośląskim oraz na przeważającej części wielkopolskiego. Największą ostojąwilków są Karpaty i Pogórze Karpackie (194–214 osobników), następnie Roztocze (72–93 osobniki) oraz puszcze północno-wschodniej Polski (172–211 wilków)^[10]. Tereny na zachód od Wisły są zasiedlane przez wilki w dużym rozproszeniu, i poza wilkami z Puszczy Noteckiej, gdzie bytuje ich kilka, nie ma tam stałej populacji tych zwierząt. Ciągle występuje też proces migracji, który powoduje, że wilki pojawiają się na terenie Polski zachodniej, jak i przechodzą z Polski na teren Niemiec. Dawniej do Polski swobodnie przechodziły wilki z obszaru Słowacji, Ukrainy czy Białorusi. Obecnie ich wędrówki są znacznie ograniczone dużymi obszarami, na których wilki wytępiono. W niewielkim stopniu migracje takie prawdopodobnie nadal zachodzą^[7].

Do niedawna liczbę polskich wilków szacowano na 1070^[17] osobników wilka europejskiego (Canis lupus lupus), jednak rozpoczęta w 2000 na terenie północno-wschodniej Polski, a od 2001 ogólnopolska inwentaryzacja zwierząt wykazała, iż liczba ta jest zawyżona. Z przeprowadzonych przez naukowców i leśników badań wynika, że w 2001 roku w Polsce było 463–564 wilków^[18]. Różnice szacunków wynikły z metodyki i skali badań. Wcześniej analizowano znacznie mniejsze jednostki przestrzenne, co w połączeniu z faktem, iż wilki zajmują dość znaczne terytoria, owocowało kilkakrotnym liczeniem tych samych osobników. W tych samych badaniach stwierdzono, że na zachodzie Polski populacja wilków wyraźnie maleje, co przypisuje się kłusownictwu oraz ograniczeniom w swobodnym przebywaniu większych przestrzeni spowodowanym m.in. przez drogi szybkiego ruchu czy obszary zabudowane.

Według danych Zakładu Badania Ssaków PAN, liczebność wilków w Polsce w sezonie 2006/2007 oszacowano na 384–598 osobników, a w sezonie 2008/2009 na 543–687^[10]. Według danych Ministerstwa Środowiska w 2013 r. obszar Polski zasiedlały 1122 wilki^[19].

W Polsce ok. 2011 r. populacja wynosiła 576–723 osobników, a w okresie 1950–1970 roczną populację szacowano na 56 osobników^[15].

Ewolucja i systematyka[edytuj | edytuj kod]

Ewolucja wilka jest długa i skomplikowana. Pierwotnie przyjmowano, że psy (Caninae) wywodzą się z rodzaju Tomarctus (ok. 15 mln lat temu), czyli z bocznej gałęzi podrodziny Borophaginae, której wygląd przypominał nieco nowoczesne psy właściwe. Obecnie uważa się, że był to jedynie przykład wczesnej konwergencjioddzielnych linii filogenetycznych. Nie poznano jak na razie pierwszego prawdziwego taksonu, który dał początek nowoczesnym gatunkom z podrodziny psów właściwych. Pierwszym opisanym taksonem prawdziwych psów był rodzaj Leptocyon żyjący od 34 mln do 10 mln lat temu, który dał początek rodzajowi Eucyon, a co za tym idzie, wszystkim współczesnym psowatym. Rodzaj Canis pojawił się prawdopodobnie ok. 8 mln lat temu w Ameryce Północnej.